Podczas wrześniowej powodzi w 2024 roku Krosno Odrzańskie razem z sąsiednimi gminami Dąbie i Czerwieńsk przyjęło ponad 40 mln m3 wody – to ok. ¼ objętości Zbiornika Racibórz Dolny. Zgromadzenie tak dużej ilości wody było możliwe dzięki pozostawieniu rzece przestrzeni – terenów zalewowych, na które rzeka w naturalny sposób wkracza w trakcie powodzi. Wylanie wód Odry przed miastem oznacza nie tylko większe bezpieczeństwo powodziowe mieszkańców Krosna i niższe koszty ochrony (np. niższe wały przeciwpowodziowe), ale także mniejsze ryzyko powodziowe dla miejscowości położonych poniżej, co wpisuje się w ideę solidarności i zlewniowego myślenia. Dla tych, którzy jeszcze nie znają tej, zasady polecamy obejrzenie krótkiego filmiku, który to tłumaczy.
Część terenów zalewowych (w Starym Raduszcu) została zabudowana, co sprawia realne problemy dla mieszkańców, służb kryzysowych i decydentów w trakcie przejścia powodzi. Mieszkańcy domagają się budowy wałów licząc, że budowle te skutecznie ochronią ich przed powodzią. Zaczyna się dyskusja w poszukiwaniu odpowiedzi: dlaczego wydano pozwolenia na budowę, czy to najlepsze z możliwych rozwiązań i jaki będzie wpływ nowych budowli przeciwpowodziowych na obszary położone poniżej ujścia rzeki Bóbr.
Fragment prezentacji dr inż. Ilony Biedroń z IMGW-PIB ze wskazaniem roli naturalnego polderu zalewowego w dolinie Odry – przestrzeni, która zgromadziła nadmiar wody w czasie wrześniowej powodzi w 2024 r. Źródła danych:stany wód ze stacji wodowskazowych IMGW-PIB i zasięgi danych SAR z satelitów i opracowań firmy ICEYE. Obliczenia i opracowanie mapy Witold Jaworski, IMGW-PIB.
Taką właśnie dyskusją z władzami miasta i radnymi skończyło się spotkanie poświęcone omówieniu strategii gminy Krosno Odrzańskie w zakresie działań adaptacyjnych do zmiany klimatu i opracowywanych dokumentów planistycznych (w tym planu ogólnego), które odbyło się 30 kwietnia w Urzędzie Miasta. Wzięła w nim udział dr inż. Ilona Biedroń – ekspert ds. renaturyzacji wód powierzchniowych z IMGW-PIB – zaproszona przez lokalne władze do zaprezentowania serwisu renaturyzacja.imgw.pl i jego praktycznych funkcjonalności, które mogą skutecznie wesprzeć gminę w opracowaniu strategicznych dokumentów rozwojowych.
„Gmina, która realnie działa na rzecz budowania bezpieczeństwa jej mieszkańców wykorzystuje innowacyjne rozwiązania, współpracuje z ekspertami, podejmuje decyzje na podstawie wiarygodnych i rzetelnych danych oraz ma kadrę zorientowaną w aktualnej problematyce, a jest nią niewątpliwie narastający problem ekstremalnych zjawisk: powodzi i suszy w wyniku zmiany klimatu”. – podkreśla Burmistrz Grzegorz Garczyński.
Otwierające przemówienia Grzegorza Garczyńskiego, Burmistrza Krosna Odrzańskiego, fot. Gmina Krosno Odrzańskie.
„Dla gminy Krosno Odrzańskie, położonej w splocie dwóch rzek Odry i Bobru, polityka wodna jest niezwykle ważna, dlatego pionierski serwis Renaturyzacja IMGW będzie dla nas istotnym źródłem danych, które uwzględnimy przy tworzeniu kluczowych dokumentów planistycznych – planów ogólnych czy strategii gminy. Cieszę się, że jako pierwszy nadodrzański samorząd mieliśmy okazję poznać serwis, zadać pytania jego twórczyni, a przede wszystkim poznać liczby potwierdzające potencjał polderów zalewowych. Bez wątpienia rzeka musi mieć miejsce, by się rozlać i będziemy się starać znaleźć jak najwięcej miejsca dla niej”. – dodaje Burmistrz.
To już druga wizyta przedstawicielki IMGW-PIB w Krośnie Odrzańskim. Pierwsze spotkanie, które odbyło się w lipcu 2024 roku, zgodnie wówczas nazwano „wspólną inicjatywą Wód Polskich, samorządu i organizacji pozarządowych dla Odry”.
„Nad drugą co do wielkości rzeką w kraju, z ogromną zlewnią, potrzebna jest synergia działań polepszających stan Odry, a nie rozproszone, pojedyncze inicjatywy. W idei co-creation (współtworzenia) działamy w gminie od 2024 roku, kiedy po raz pierwszy spotkaliśmy się na 515 kilometrze Odry wraz organizacjami pozarządowymi, przedstawicielami Wód Polskich i IMGW. Wizyta eksperta z IMGW w Krośnie Odrzańskim oraz prezentacja nowego serwisu renaturyzacja.imgw.pl radnym gminy i pracownikom urzędu, to jedno z działań wpisanych w ideę tworzenia lokalnych polityk wodnych i wiedzy, która płynie od ekspertów. Działania edukacyjne rozciągniemy w najbliższej przyszłości na pozostałe lubuskie gminy w ramach zainicjowanej grupy roboczej zajmującej się Zmianą Klimatu i Gospodarką Wodną w Zrzeszeniu Gmin Województwa Lubuskiego”. – podkreśla Magdalena Bobryk, Pełnomocnik ds. odporności klimatycznej w Gminie Krosno Odrzańskie.
Dlatego tym razem skupiono się na przekazaniu lokalnym decydentom wiedzy pozwalającej zrozumieć rzekę i jej procesy w skali całego krajobrazu, z którego rzeka jest zasilana wodą, tj. w skali zlewni. Ekspert z IMGW-PIB podkreśliła ważną rolę samorządów w tym procesie, które decydując o zagospodarowaniu przestrzennym swoich gmin wpływają na obieg wody w przyrodzie, co może zarówno zwiększać skutki naturalnych zdarzeń ekstremalnych, jak i je łagodzić.
Ekspert IMGW-PIB, dr inż. Ilona Biedroń, podczas prelekcji, fot. gmina Krosno Odrzańskie.
„W warunkach zmiany klimatu, której konsekwencje widzimy wciąż najczęściej jedynie poprzez pryzmat pojedynczych zdarzeń (powódź, pożar, punktowe niedobory wody), moją rolą jako pełnomocnika jest szerokie i dalekie widzenie konsekwencji tych zmian oraz powstających zagrożeń i ryzyk dla lokalnych ekosystemów. Finalnie, dla osiągnięcia celu, angażujemy wszystkie podmioty i aktorów (w tym zwłaszcza radnych i mieszkańców) w proces współtworzenia najlepszych rozwiązań. Jednak kluczem do dobrego decydowania przez każdy samorząd w obszarze budowanie odporności klimatycznej na rosnące zagrożenia jest w pierwszej kolejności rozumienie procesów, w tym szczególnie myślenie zlewniowe, które nie ma granic administracyjnych i wymaga działań wspólnotowych. Proces pogłębiania wiedzy jest w chwili obecnej kluczowym wyzwaniem dla lepszego rozumienia przez decydentów ich ogromnej odpowiedzialności przy uchwalaniu strategicznych dokumentów, takich jak na przykład plany ogólne, a zagadnienie renaturyzacji jest na tyle nowe, że wymaga odpowiedniego „podania” odbiorcom by zrozumieli jego istotność w planowaniu przestrzennym”. – dodaje Bobryk.
Liczymy, że wiedza przekazana w Krośnie Odrzańskim i dostęp do serwisu Renaturyzacja IMGW będą budować zaufanie społeczne do rozwiązań opartych na przyrodzie, a to przełoży się na, sprzyjające odbudowie retencji naturalnej, zapisy w aktualizowanej strategii gminy na lata 2026-2035 i plan ogólny. Pozostawienie przestrzeni rzece jako strefy otwartej będzie wówczas mogło zostać uznane za świadome działanie renaturyzacyjne samorządu – U0 – Pozostawienie procesom naturalnym – które jest podstawowym działaniem renaturyzacyjnym z katalogu jaki zdefiniowano w Krajowym programie renaturyzacji wód powierzchniowych.
Renaturyzacja rzek to proces, który zaczyna się od decyzji pozostawienia przestrzeni rzece, która nie zna granic gmin.