Charakterystyka wybranych elementów klimatu w Polsce w czerwcu 2023 roku

TEMPERATURA POWIETRZA

Średnia obszarowa temperatura powietrza w czerwcu 2023 r. wyniosła w Polsce 17,5°C i była o 0,7 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny czerwiec należy zaliczyć do miesięcy ciepłych. Najcieplejszym regionem Polski były Pojezierza, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 18,2°C. Jeśli uwzględnimy podział Pojezierzy na część wschodnią i zachodnią, to najcieplejszym obszarem naszego kraju w czerwcu była zachodnia część tego regionu (18,5°C). Z kolei najchłodniejszym regionem były Sudety, gdzie średnia temperatura powietrza (16,2°C) była o 0,4 stopnia wyższa od normy oraz Karpaty (16,3°C) z temperaturą o 0,1°C wyższą od normy.

Wartości średniej obszarowej temperatury powietrza oraz klasyfikacja termiczna w czerwcu 2023 r. w poszczególnych regionach klimatycznych Polski.

Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., czerwiec 2023 r. plasuje się na 15. pozycji i był on chłodniejszy o 1,1 stopnia od zeszłorocznego. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był czerwiec w latach 1974, 1984 i 1985, kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 14,0°C, natomiast najcieplejszy przypadł na rok 2019 (21,4°C).

Klasyfikacja warunków termicznych w Polsce w czerwcu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.

Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w czerwcu było stosunkowo nie-wielkie i na przeważającym obszarze kraju średnia temperatura wyniosła od 16°C do 19°C. Najcieplej było w Poznaniu (19,4° C), Wrocławiu (19,1°C) oraz w Zielonej Górze (19,0°C), najchłodniej w Zakopanem (14,2°C) oraz w Ustce (15,4°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 6,9°C, Śnieżka: 8,3°C).

Przestrzenny rozkład średniej miesięcznej temperatury powietrza w czerwcu 2023 r.

Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od –0,5°C do 2,0°C. Na przeważającym obszarze temperatura powietrza była nieznacznie wyższa od normy (głównie na pojezierzach), jedynie w południowo-wschodniej części anomalia w była ujemna.

Przestrzenny rozkład anomalii średniej miesięcznej temperatury powietrza w czerwcu 2023 r. w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).

Najwyższą wartość temperatury powietrza (32,2°C) odnotowano 20 czerwca we Wrocławiu (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Najcieplejszy okres tego miesiąca przypadł między 20 a 22 czerwca. Najniższą wartość temperatury powietrza (–1,3°C) zanotowano 3 czerwca w Resku oraz w Jeleniej Górze (–0,2°C); w górach 3 czerw-ca na Kasprowym Wierchu termometr pokazał –3,6°C, a na Śnieżce –1,2°C. Generalnie na wszystkich stacjach (poza Zakopanem) najchłodniejszym okresem był 3 i 4 czerwca.

Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury pokazuje zróżnicowanie najwyższych wartości temperatury maksymalnej na obszarze kraju od południowego zachodu ku północnemu-wschodowi i wybrzeżu. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury był w czerwcu mocno zróżnicowany i odzwierciedlał lokalne warunki panujące na poszczególnych stacjach.

Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% maksymalnej temperatury powietrza (po lewej) i kwantyla 5% minimalnej temperatury powietrza (po prawej) w czerwcu 2023 r.

Zmienność średniej dobowej obszarowej temperatury powietrza w Polsce od 1 stycznia 2023 r. na tle wartości wieloletnich (1991-2020).

W czerwcu średnie dobowe temperatury powietrza mieściły się, z wyjątkiem krótkiego epizodu wysokich wartości w drugiej połowie miesiąca, między wartościami kwantyli 5% i 95% temperatury średniej (wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020). Warto odnotować fakt wystąpienia w czerwcu dwóch epizodów chłodu, w czasie których średnia temperatury dobowa na obszarze Polski zbliżyła się do wartości kwantyla 5%. Widoczne jest również wystąpienie cieplejszego okresu w połowie miesiąca, kiedy to odnotowano falę ciepła.

Seria anomalii średniej obszarowej temperatury powietrza w czerwcu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).

Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w czerwcu 2023 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. przeciętny wzrost temperatury powietrza w tym miesiącu szacowany jest na 1,67°C.

Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klima-tycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w czerwcu (1951-2023) występuje w Karpatach (ponad 2,5°C), najsłabszy na Pojezierzach (do 1,4°C).

OPADY ATMOSFERYCZNE

Obszarowo uśredniona suma opadu atmosferycznego w czerwcu wyniosła w Polsce 52,4 mm i była aż o 16,6 mm niższa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony czerwiec należy zaliczyć do miesięcy suchych (opady stanowiły 75,9 proc. normy dla tego miesiąca). Był to kolejny suchy czerwiec.

Klasyfikacja warunków pluwialnych w Polsce w czerwcu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.

Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., czerwiec 2023 r. plasuje się na 58. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był czerwiec 2009 r. (ze średnią sumą 121,8 mm), najmniej – w 1976 r. (zaledwie 34,7 mm).

Przestrzenny rozkład miesięcznej sumy opadów w czerwcu 2023 r. oraz przestrzenny rozkład anomalii sumy opadów w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).

Rozkład przestrzenny sumy opadów w czerwcu był zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano w Tatrach (powyżej 180 mm). Z kolei najniższe opady, poniżej 40 mm (a miejscami poniżej 20 mm), wystąpiły w północnej i centralnej Polsce. W stosunku do normy wieloletniej (1991-2020) opady w czerwcu 2023 r. lokalnie na Pomorzu i w centralnej Polsce nie przekraczały 30 proc. normy, na większości obszaru kraju były znacznie poniżej normy, jedynie miejscami na wschodnich i zachodnich krańcach Pol-ski przekraczały 100 proc., a w okolicach Terespola dochodziły do 130 proc. Rozkład anomalii odzwierciedlał w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.

Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych od 1 stycznia 2023 r. (linia czerwona) na tle skumulowanej sumy wieloletniej (linia czarna, 1991-2020).

Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2023 r.) na obszarze kraju pokazuje, że skumulowana wysokość opadów do końca kwietnia systematycznie wzrastała (z wyłączeniem okresu suchego w pierwszej połowie lutego), utrzymując się powyżej normy wieloletniej. W kwietniu zbliżała się nawet do wartości kwantyla 95% skumulowanej sumy opadu. W pierwszej połowie czerwca kontynuowany był majowy trend z niskimi sumami opadu (szczególnie w pierwszej połowie miesiąca) skutkiem czego skumulowana suma średniego obszarowego opadu w Polsce na koniec miesiąca spadła poniżej średniej wieloletniej.

Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych w Polsce w 2023 r. jako funkcja skumulowanej temperatury na tle ostatnich lat 2017-2022.

Jeśli spojrzymy na wykres skumulowanych sum opadów w funkcji ilości ciepła w atmosferze w 2023 r. (wyrażonego przez skumulowane wartości temperatury powietrza), wi-dać, że aktualne warunki (przedstawione grubą czerwoną linią) są najbardziej zbliżone do tych z lat 2022 i 2019. Na skutek przedłużającego się okresu z niewielkimi sumami opadu w Polsce warunki pluwialne wyraźnie odstają (in minus) od średniej wieloletniej. Jednocześnie skumulowane wartości temperatury wskazują, że rok 2023 (do czerwca) plasuje się wśród trzech najcieplejszych od roku 2017.

Seria anomalii średniej obszarowej wysokości opadów w czerwcu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (mm/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).

Utrzymująca się od ponad 10 lat słaba tendencja spadku wysokości opadów w czerwcu była kontynuowana. Zmiany wysokości opadów, w okresie od 1951 r. w stosunku do normy dla okresu 1951-1980, wynoszą blisko –9%.

Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klima-tycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża. W czerwcu 2023 r. obserwowano silną utratę wilgoci przez podłoże. W środkowej części kraju przekraczała ona 130mm. Na większości obszaru kraju parowanie przekraczało 90 mm. Fakt ten w powiązaniu z niewielkimi sumami opadu w czerwcu skutkował znacznym negatywnym bilansem wilgoci na obszarze kraju. Ujemne wartości KBW zanotowano w zasadzie w całym kraju. Wyjątkiem były obszary górskie.

Przestrzenny rozkład sumy parowania potencjalnego (lewy panel) oraz klimatycznego bilansu wodnego (prawy panel) w czerwcu 2023 r.

Skumulowane wartości KWB z okresu styczeń-czerwiec 2023 r. wskazują na wyraźny podział kraju na cześć centralną i zachodnią oraz południowo-wschodnią. W części centralnej zaznacza się wyraźny niedobór wilgoci z wartościami KBW spadającymi poniżej –100 mm. Nieco mniejszy niedobór jest notowany na pojezierzach. Południowo-wschodnia część kraju oraz obszary górskie charakteryzują się dodatnimi wartościami KBW wskazującymi na przewagę opadów nad parowaniem.

Przestrzenny rozkład skumulowanego wartości klimatycznego bilansu wodnego z okresu I-VI 2023 r.

Opracował zespół ZMK w składzie:
dr Michał Marosz, mgr D. Biernacik, mgr A. Chilińska, mgr Klaudia Kusek, mgr Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski