Charakterystyka wybranych elementów klimatu w Polsce w marcu 2024 roku
TEMPERATURA POWIETRZA
Średnia obszarowa temperatura powietrza w marcu 2024 r. wyniosła 6,7°C i była aż o 3,6 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny marzec należy zaliczyć do miesięcy ekstremalnie ciepłych. Najcieplejszym regionem były Sudety, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza (7,6°C) była o 4,6 stopnia wyższa od normy, a warunki termiczne sklasyfikowano jako ekstremalnie ciepłe. Najchłodniejszym regionem był pas pobrzeży – tam średnia temperatura powietrza wyniosła 6,3°C (3,0°C powyżej normy).
Wartości średniej obszarowej temperatury powietrza oraz klasyfikacja termiczna w marcu 2024 r. w poszczególnych regionach klimatycznych Polski.
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., marzec 2024 r. plasuje się na 1. pozycji. Był więc to najcieplejszy marzec w Polsce co najmniej od 1951 roku. Najchłodniejszy marzec od początku II połowy XX wieku wystąpił w 1952 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła –2,5°C.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w marcu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza były na większości obszaru kraju dodatnie i malały z południowego zachodu ku północnemu wschodowi. Wartości ujemne wystąpiły tylko w szczytowych partiach pasm górskich (Kasprowy Wierch –2,9°C, Śnieżka –1,2°C).
Wskaźnik anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierał się w granicach od 2,5°C do 4,5°C.
Średnia miesięczna temperatura powietrza (po lewej) oraz anomalia względem wartości wieloletnich 1991-2020 (po prawej) – marzec 2024 r.
Najwyższą wartość temperatury powietrza (25,5°C) odnotowano 30 marca w Tarnowie (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych), zaś najniższą (poza stacjami wysokogórskimi) 9 marca w Kozienicach (–7,1°C) oraz 19 marca w Jeleniej Górze (–6,7°C). Na Śnieżce najchłodniej było 18 marca (–9,2°C), a na Kasprowym Wierchu 19 marca (–12,6°C). Na szczególna uwagę zasługuje wartość 26,4°C zarejestrowana 30 marca na stacji telemetrycznej w Tarnowie - co jest nowym rekordem temperatury powietrza w marcu w Polsce. (W styczniu 2024 r. stacja synoptyczna w Tarnowie została przeniesiona do nowej lokalizacji. W uprzedniej lokalizacji funkcjonuje obecnie stacja telemetryczna).
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% maksymalnej temperatury powietrza (po lewej) i kwantyla 5% minimalnej temperatury powietrza (po prawej) w marcu 2024 r.
W przestrzennym rozkładzie wartości kwantyla 95% malały z południa na północ. Wartości kwantyla były dodatnie na całym obszarze kraju i zawierały się między 7 a 23°C.Przestrzenny rozkład kwantyla 5% temperatury minimalnej również charakteryzował się znacznym zróżnicowaniem przestrzennym z wartościami mieszczącymi się między –10°C a –1°C, przy czym wartości najniższe zanotowano w północno-wschodniej Polsce.
Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w marcu 2024 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 3,3°C.
Seria anomalii średniej obszarowej temperatury powietrza w marcu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju, jednak we wszystkich krainach odnotowuje się bardzo silny wzrost temperatury – najsilniejszy w pasie wyżyn (0,49°C/10 lat).
Pod względem przebiegu średniej dobowej temperatury powietrza, styczeń 2024 r. należy zaliczyć do miesięcy o znacznym zróżnicowaniu. Na początku miesiąca oraz w 3. dekadzie zaznaczyły się wyraźne okresy z wartościami temperatury znacznie przewyższającymi średnie z wielolecia. Należy przy tym zaznaczyć, że nie zostały przekroczone wartości kwantyla 95%, tak więc nie możemy mówić o falach ciepła. Pod koniec 1. dekady stycznia zaznaczył się natomiast stosunkowo krótki epizod chłodu, a średnia obszarowa temperatura powietrza spadła poniżej wartości kwantyla 5%. W drugiej dekadzie miesiąca wartości temperatury powietrza oscylowały wokół wartości oczekiwanych z wielolecia 1991-2020.
W lutym 2024 r. miała miejsce kontynuacja i intensyfikacja warunków termicznych z końca stycznia, a wartości średniej dobowej temperatury powietrza niemalże przez cały miesiąc oscylowały w okolicach kwantyla 95%. Należy podkreślić, że zanotowano cztery kilkudniowe epizody z wartościami temperatury przekraczającymi tą wartość, a więc można je nazwać falami ciepła. Jak już wcześniej nadmieniono przez cały miesiąc wartości średniej dobowej temperatury powietrza nie spadły poniżej wartości średnich wieloletnich (1991-2020).
W przebiegu średniej obszarowej temperatury powietrza w marcu 2024 r. można zauważyć znaczne wahania, przy czym należy podkreślić, że większość notowanej zmienności zaznaczała się powyżej wartości przeciętnych. Jedynie w 1. dekadzie oraz na początku 2. połowy miesiąca wystąpiły dni o wartościach dobowej temperatury powietrza niższych niż średnia wieloletnia. Na uwagę zasługuje zanotowane pod koniec miesiąca znaczne przekroczenie (o kilka stopni) wartości kwantyla 95%, które trwało kilka dni, a więc okres ten jednoznacznie można sklasyfikować jako falę ciepła.
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadu atmosferycznego w marcu 2024 r. wyniosła w Polsce 28,4 mm i była aż o 9,4 mm niższa od normy dla tego miesiąca określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony marzec należy zaliczyć do miesięcy suchych (75,1 proc. normy).
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., marzec 2024 r. plasuje się na 42. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był marzec 1994 r. (ze średnią sumą 72,9 mm), najmniej – w 1974 r. (zaledwie 7,3 mm).
Sumy opadów w marcu 2024 r. wyniosły od poniżej 20 mm na Dolnym Śląsku oraz w północnej i centralnej Polsce do ponad 70 mm na Podhalu i w Lesku, a ich rozkład przestrzenny był silnie zróżnicowany. Na niemal całym obszarze kraju odnotowano opady poniżej normy wieloletniej (1991-2020). Jedynie we wschodniej i południowo-wschodniej części Polski przekroczyły one normę wieloletnią.
Przestrzenny rozkład miesięcznej sumy opadów w marcu 2024 r. oraz przestrzenny rozkład anomalii sumy opadów w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).
Styczeń 2024 r. był miesiącem bardzo wilgotnym (139% normy). W przebiegu skumulowanych sum dobowych średniego obszarowego opadu wyraźnie zaznaczają się dwa krótsze okresy, charakteryzujące się znacznymi sumami opadu (w 1. oraz 3. dekadzie miesiąca). Przez cały miesiąc skumulowane wartości opadu przewyższały wartości wieloletnie, przy czym należy zaznaczyć, że w 2. dekadzie stycznia, jak i pod koniec miesiąca przyrost był wyraźnie wolniejszy. W lutym kontynuowana była tendencja, która zaznaczyła się w styczniu, a skumulowana suma opadu biegła wyraźnie powyższej średniej wieloletniej. Podkreślić należy, że wartości tego parametru przekroczyły wartości kwantyla 95% z wielolecia już na początku miesiąca i przez cały miesiąc utrzymywały się powyższej tego poziomu. W marcu tempo przyrostu skumulowanych sum opadu atmosferycznego wyraźnie zwolniło (kontynuowany by trend zaznaczający się od III dekady lutego). Od połowy miesiąca wartości oscylowały w pobliżu kwantyla 95% z wielolecia 1991-2020, natomiast pod koniec miesiąca ponownie zaznaczył się okres z niewielkimi sumami dobowymi opadu obszarowego.
Wysokość opadów atmosferycznych w marcu charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok, ale widoczny jest trend wzrostowy. Od 1951 r. wysokość opadów w marcu zwiększyła się o 5,8 mm, co odpowiada 15,3 proc. normy z lat 1991-2020. Pomimo tego, w okresie od połowy lat 90. XX wieku widoczny jest silny spadek wysokości opadów w tym miesiącu, co potwierdzają wartości sum opadów w marcu 2024 roku.
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania.
W marcu 2024 r. wartości parowania potencjalnego były stosunkowo niewielkie, natomiast zaznaczyło się wyraźnie zróżnicowanie przestrzenne tej zmiennej. Najwyższe wartości przekraczające 45 mm wystąpiły na południowym zachodzie Polski, natomiast najniższe w północnej oraz północno-wschodniej części kraju. W przypadku klimatycznego bilansu wodnego w zaznaczyły się wyraźne obszary ujemnych wartości na zachodzie i południowym zachodzie kraju (poniżej -40 mm). Generalnie warto podkreślić, że większość obszaru Polski charakteryzowała się ujemnymi wartościami KBW. Wartości najwyższe przekraczające 50 mm zanotowane zostały w południowo-wschodniej części kraju oraz obszarach górskich. Na północy i północnym-wschodzie wartości KBW były zbliżone do 0 mm.
Seria anomalii średniej obszarowej wysokości opadów w marcu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (mm/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Przestrzenny rozkład sumy parowania potencjalnego (po lewej) oraz przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego (po prawej) – marzec 2024 r.
Opracował zespół ZMK w składzie:
dr Michał Marosz, dr Dawid Biernacik, mgr Klaudia Kusek,
mgr inż. Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski, dr Edward Łaszyca.