Charakterystyka wybranych elementów klimatu w Polsce w sierpniu 2023 roku
TEMPERATURA POWIETRZA
Średnia obszarowa temperatura powietrza w sierpniu 2023 r. wyniosła w Polsce 19,6°C i była o 1,1 stopnia wyższa od średniej wieloletniej dla tego miesiąca (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Tegoroczny sierpień należy zaliczyć do miesięcy bardzo ciepłych termicznie. Najcieplejszym regionem Polski było Podkarpacie, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 20,5°C (wyższa o 1,6 stopnia od normy), najchłodniejszym – Pobrzeża, ze średnią 18,2°C (0,1 stopnia powyżej normy).
Wartości średniej obszarowej temperatury powietrza oraz klasyfikacja termiczna w sierpniu 2023 r. w poszczególnych regionach klimatycznych Polski
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2023 r. plasuje się na 8. pozycji; był chłodniejszy o 1,7 stopnia od rekordowego sierpnia 2015 r. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był sierpień 1956 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 15,1°C.
Klasyfikacja warunków termicznych w Polsce w sierpniu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w sierpniu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury na całym obszarze kraju przekraczały 18°C. Najcieplej było w Warszawie (21,1°C), Włodawie (21,0°C), Rzeszowie (20,8°C) oraz Tarnowie, Zamościu i Terespolu (20,7°C), najchłodniej zaś w Ustce, Resku i Łebie (17,8°C), Koszalinie i Kołobrzegu (17,7°C) oraz Zakopanem (17,4°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 11,2°C, Śnieżka: 10,7°C).
Przestrzenny rozkład średniej miesięcznej temperatury powietrza w sierpniu 2023 r.
Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od -0,5°C do 3,0°C. Obszar chłodniejszy zlokalizowany był w północno-zachodniej części kraju.
Przestrzenny rozkład anomalii średniej miesięcznej temperatury powietrza w sierpniu 2023 r. w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).
Najwyższą wartość temperatury powietrza (35,5°C) odnotowano 15 sierpnia w Kętrzynie (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). Warto zauważyć, że maksymalne wartości temperatur wystąpiły w tym miesiącu w dniach 14-18 i 26-27. Na Śnieżce 15 sierpnia zanotowano 20,3°C, na Kasprowych Wierchu 14 sierpnia było 19,8°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 10 sierpnia w Kłodzku (5,9). Na Śnieżce i na Kasprowym Wiechu najchłodniej było 8 sierpnia (odpowiednio 1,2°C i 0,6°C).
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej. Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej na obszarze kraju.
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% maksymalnej temperatury powietrza (po lewej) i kwantyla 5% minimalnej temperatury powietrza (po prawej) w sierpniu 2023 r.
Zmienność średniej dobowej obszarowej temperatury powietrza w Polsce od 1 stycznia 2023 r. na tle wartości wieloletnich (1991-2020).
W sierpniu średnie dobowe temperatury powietrza mieściły się (przez większość miesiąca) między wartościami kwantyli 5% i 95% temperatury średniej (wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020). Warto odnotować fakt wystąpienia na przełomie pierwszej i drugiej dekady miesiąca fali chłodu z wartościami temperatury powietrza poniżej kwantyla 5% oraz fali ciepła w drugiej połowie sierpnia, w czasie których średnia temperatury dobowa na obszarze Polski przekroczyła wartości kwantyla 95% i utrzymywała się przez okres co najmniej 3 dni. Na uwagę zasługuje również tempo zmian warunków termicznych (od niskich do wysokich wartości).
Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był w sierpniu 2023 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 2,7°C.
Seria anomalii średniej obszarowej temperatury powietrza w sierpniu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w sierpniu występuje w Karpatach (do 2,9°C), najsłabszy – na Wybrzeżach i Pobrzeżach (do 2,4°C).
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych w sierpniu wyniosła w Polsce 100,6 mm i była o 34,4 mm większa od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony sierpień należy zaliczyć do miesięcy skrajnie wilgotnych (opady stanowiły 152 proc. normy dla tego miesiąca).
Klasyfikacja warunków pluwialnych w Polsce w sierpniu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., sierpień 2023 r. plasuje się na 8. pozycji. Najbardziej zasobny w opady był sierpień 2006 r. (ze średnią sumą 158,2 mm), najmniej – w 2015 r. (zaledwie 16,6 mm).
Przestrzenny rozkład miesięcznej sumy opadów w sierpniu 2023 r. oraz przestrzenny rozkład anomalii sumy opadów w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).
Rozkład przestrzenny sumy opadów w sierpniu był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano w Tatrach (ponad 240 mm) i na Śnieżce (niemal 200 mm). Z kolei najniższe opady, poniżej 60 mm, wystąpiły we wschodniej i północno-wschodniej części Polski. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady w sierpniu 2023 r. zawierały się między 60 a 280% normy. Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2023 r.) na obszarze kraju pokazuje, że do końca kwietnia notowany był jej systematyczny wzrost (z wyłączeniem okresu suchego w pierwszej połowie lutego), utrzymując się powyżej normy wieloletniej. W kwietniu zbliżała się ona nawet do wartości kwantyla 95% skumulowanej sumy opadu. W pierwszej połowie czerwca kontynuowany był majowy trend z niskimi sumami opadu (szczególnie w pierwszej połowie miesiąca), skutkiem czego skumulowana suma średniego obszarowego opadu w Polsce na koniec miesiąca spadła poniżej średniej wieloletniej. W pierwszej i drugiej dekadzie lipca w przebiegu skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu zaznaczały się jedynie niewielkie wzrosty, co powodowało dalsze oddalanie się (in minus) od normy wieloletniej. Od początku drugiej dekady miesiąca zaznaczył się wzrost wartości, który znacznie przyspieszył w trzeciej dekadzie. Niemniej jednak, skumulowana suma opadu w Polsce na koniec lipca nadal pozostawała wyraźnie poniżej średniej wieloletniej. W sierpniu 2023 r, szczególnie na początku miesiąca, zaznaczył się znaczny wzrost skumulowanej sumy opadów – pod koniec pierwszej dekady miesiąca wartości niemalże zrównały się ze średnią wieloletnią. Druga dekada sierpnia charakteryzowała się stosunkowo niewielkimi sumami opadu, jednakże znaczne opadu w ostatnim tygodniu sierpnia spowodowały, że skumulowane sumy opadów na koniec miesiąca w zasadzie zrównały się ze średnią wieloletnią.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych od 1 stycznia 2023 r. (linia czerwona) na tle skumulowanej sumy wieloletniej (linia czarna, 1991-2020).
Jeśli spojrzymy na wykres skumulowanych sum opadów w funkcji ilości ciepła w atmosferze w 2023 r. (wyrażonego przez skumulowane wartości temperatury powietrza), widać, że aktualne warunki (przedstawione grubą czerwoną linią) są najbardziej zbliżone do tych z lat 2020 i 2022. Na skutek znacznych wartości sum opadu w sierpniu warunki pluwialne (skumulowane sumy opadu) zbliżyły się do średnich warunków z wielolecia. Jednocześnie skumulowane wartości temperatury wskazują, że rok 2023 (do sierpnia) plasuje się wśród trzech najcieplejszych od roku 2017.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych w Polsce w 2023 r. jako funkcja skumulowanej temperatury na tle ostatnich lat 2017-2021.
Wysokość opadów atmosferycznych w sierpniu charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok, bez wyraźnego trendu wieloletniego, z silnie zaznaczoną fluktuacją 15-, 17-letnią.
Seria anomalii średniej obszarowej wysokości opadów w sierpniu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (mm/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża.
W sierpniu 2023 r. obserwowano utratę wilgoci przez podłoże. Najwyższe wartości ewapotranspiracji, przekraczające 90 mm, wystąpiły na obszarze Dolnego Śląska, Kotliny Sandomierskiej i ogólnie w górnym dorzeczu Wisły. Ujemne wartości KBW zanotowano we wschodniej oraz centralnej części kraju (okolice Łodzi i Warszawy) z maksymalnymi wartościami spadającymi poniżej –50 mm. W zachodniej części kraju oraz na Mazurach przeważały obszary o dodatnim KBW z wartościami przekraczającymi +50 mm.
Przestrzenny rozkład sumy parowania potencjalnego oraz przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego w sierpniu 2023 r.
Przestrzenny rozkład skumulowanej sumy parowania potencjalnego w okresie styczeń-sierpień 2023 r. oraz przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego.
Skumulowane wartości KWB z okresu styczeń-sierpień 2023 r. wskazują na negatywny bilans na przeważającej części kraju. Szczególnie uwidacznia się to w centralnej Polsce, gdzie przekracza on 200 mm. Nieco mniejszy niedobór jest notowany na pojezierzach pomorskich. Obszary górskie oraz obszary wyżynne charakteryzują się dodatnimi wartościami KBW wskazującymi na przewagę opadów nad parowaniem.
Opracował zespół ZMK w składzie:
dr Michał Marosz, mgr D. Biernacik, mgr A. Chilińska, mgr Klaudia Kusek, mgr Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski