Charakterystyka wybranych elementów klimatu w Polsce we wrześniu 2023 roku
TEMPERATURA POWIETRZA
Średnia obszarowa temperatura powietrza we wrześniu 2023 r. wyniosła w Polsce 17,7°C i była aż o 3,9 stopnia wyższa od średniej wieloletniej (1991-2020) dla tego miesiąca (1991-2020). Tegoroczny wrzesień pod względem termicznym był ekstremalnie ciepły w każdym regionie kraju. Najcieplejszymi regionami Polski były Pojezierza i Niziny z temperaturą 17,9°C oraz Podkarpacie (17,8°C), najchłodniejszym – Sudety ze średnią 16,1°C (1,6 stopnia powyżej normy). Należy podkreślić, że zachodnie części Nizin oraz Pojezierzy charakteryzowały się średnią temperaturą powietrza przekraczającą 18°C (odpowiednio 18,3°C oraz 18,1°C).
Wartości średniej obszarowej temperatury powietrza oraz klasyfikacja termiczna we wrześniu 2023 r. w poszczególnych regionach klimatycznych Polski.
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury miesięcznej, obejmującej okres od 1951 r., wrzesień 2023 r. plasuje się na 1. pozycji. Jednocześnie był to najcieplejszy wrzesień w XXI wieku (cieplejszy o 2,1 stopnia od poprzedniego rekordowego września w 2006 r.) i całego analizowanego okresu. Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był wrzesień 1996 r., kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła zaledwie 10,6°C. Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza we wrześniu pokazuje, że wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza na całym obszarze kraju przekroczyły 16°C. Najcieplej było w Kaliszu (19,1°C), Zielonej Górze (18,7°C), Poznaniu (18,6°C), Wrocławiu (18,5°C) i Warszawie (18,5°C), najchłodniej zaś w Kłodzku (16,5°C), Jeleniej Górze (15,6°C) i Zakopanem (14,9°C). W szczytowych partiach pasm górskich średnie miesięczne wartości temperatury były oczywiście najniższe (Kasprowy Wierch: 9,1°C, Śnieżka: 10,1°C).
Klasyfikacja warunków termicznych w Polsce we wrześniu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.
Przestrzenny rozkład średniej miesięcznej temperatury powietrza we wrześniu 2023 r.
W przestrzennym rozkładzie średniej miesięcznej temperatury powietrza nieco bardziej uwidacznia się zachodnia część kraju, z najwyższymi wartościami (do 19,0°C) w Kaliszu i Zielonej Górze. Na przeważającym obszarze Polski średnia miesięczna temperatura powietrza nie wyniosła mniej niż 17,0°C
Wartości anomalii, tj. odchyleń od wartości wieloletnich średnich miesięcznych z okresu 1991-2020, zawierały się w granicach od 3,0°C do 5,0°C. Najcieplej w stosunku do normy klimatologicznej było w północno-wschodniej Polsce.
Przestrzenny rozkład anomalii średniej miesięcznej temperatury powietrza we wrześniu 2023 r. w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).
Najwyższą wartość temperatury powietrza (31,9°C) odnotowano 13 września w Opolu (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych). W całym miesiącu na aż 12 stacjach synoptycznych odnotowano maksymalną temperaturę powietrza powyżej 30,0°C. Na Śnieżce najwyższa zanotowana temperatura to 18,4°C, a na Kasprowych Wierchu 17,4°C. Najniższą wartość temperatury (poza stacjami górskimi) zarejestrowano 24 września w Jeleniej Górze (3,7°C).
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% (z 5% prawdopodobieństwem przekroczenia) temperatury odzwierciedla w zasadzie warunki termiczne przedstawione na mapie średniej temperatury miesięcznej z najwyższymi wartościami w zachodniej części kraju (przekraczającymi 29°C). Natomiast przestrzenny rozkład wartości kwantyla 5% (z 95% prawdopodobieństwem przekroczenia) temperatury pokazuje silne zróżnicowanie najniższych wartości temperatury minimalnej, przy czym najniższe wartości notowane były na północnym-wschodzie, Pojezierzu Pomorskim oraz w obszarach górskich.
Przestrzenny rozkład wartości kwantyla 95% maksymalnej temperatury powietrza (po lewej) i kwantyla 5% minimalnej temperatury powietrza (po prawej) we wrześniu 2023 r.
Zmienność średniej dobowej obszarowej temperatury powietrza w Polsce od 1 stycznia 2023 r. na tle wartości wieloletnich (1991-2020).
We wrześniu średnie dobowe temperatury powietrza niemalże przez cały miesiąc notowały wartości powyżej średniej wieloletniej (z wyjątkiem początku miesiąca), a przez kilkanaście dni przekraczały wartości 95% kwantyla z wielolecia. Podkreślić należy, że przekroczenia te były znaczne. Warto odnotować fakt wystąpienia czterech fal ciepła (kilkudniowych okresów, w czasie trwania których średnia obszarowa temperatura na obszarze Polski przekroczyła wartości kwantyla 95%). We wrześniu nie odnotowano ani jednej fali chłodu z wartościami temperatury powietrza poniżej kwantyla 5%, co więcej, przebieg średniej obszarowej temperatury powietrza w Polsce jedynie trzykrotnie spadł w pobliże wartości średnich wieloletnich.
Występujący od szeregu lat wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski był we wrześniu 2023 r. kontynuowany. Od 1951 r. wzrost temperatury w tym miesiącu szacowany jest na 1,46°C.
Seria anomalii średniej obszarowej temperatury powietrza we wrześniu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza w wrześniu występuje na Pojezierzach (o 1,68°C od 1951 r.), natomiast najwolniej zmiany temperatury uwidaczniają się w Sudetach (wzrost o 1,24°C od 1951 r).
OPADY ATMOSFERYCZNE
Obszarowo uśredniona suma opadów atmosferycznych we wrześniu wyniosła w Polsce 22,4 mm i była o 35 mm mniejsza od normy dla tego miesiąca, określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony wrzesień należy zaliczyć do miesięcy skrajnie suchych (opady stanowiły zaledwie 39 proc. normy dla tego miesiąca).
Klasyfikacja warunków pluwialnych w Polsce we wrześniu, w okresie 1951-2023, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., wrzesień 2023 r. plasuje się na 69. pozycji (5. najsuchszy). Najbardziej zasobny w opady był wrzesień 2001 r. (ze średnią sumą 112,6 mm), najmniej – w 1959 r. (zaledwie 14,3 mm).
Przestrzenny rozkład miesięcznej sumy opadów we wrześniu 2023 r. oraz przestrzenny rozkład anomalii sumy opadów w stosunku do normy (tj. średniej miesięcznej wartości wieloletniej elementu w okresie 1991-2020).
Rozkład przestrzenny sumy opadów we wrześniu 2023 r. był silnie zróżnicowany. Najwyższe sumy miesięczne odnotowano w Tatrach (powyżej 140 mm). Z kolei najniższe opady, poniżej 7 mm, wystąpiły w Poznaniu i w Pile. W stosunku do średniej wieloletniej (1991-2020) opady we wrześniu 2023 roku były ponad dwukrotnie niższe od normy. Rozkład anomalii w stosunku do normy wieloletniej odzwierciedla w znacznym stopniu przestrzenny rozkład opadów.
Zmienność skumulowanej sumy opadów atmosferycznych (od 1 stycznia 2023 r.) na obszarze kraju pokazuje, że do końca kwietnia notowany był jej systematyczny wzrost (z wyłączeniem okresu suchego w pierwszej połowie lutego), utrzymując się powyżej normy wieloletniej. W kwietniu zbliżała się ona nawet do wartości kwantyla 95% skumulowanej sumy opadu. W pierwszej połowie czerwca kontynuowany był majowy trend z niskimi sumami opadu (szczególnie w pierwszej połowie miesiąca) skutkiem czego skumulowana suma średniego obszarowego opadu w Polsce na koniec miesiąca spadła poniżej średniej wieloletniej. W pierwszej i drugiej dekadzie lipca w przebiegu skumulowanej średniej obszarowej sumy opadu zaznaczały się jedynie niewielkie wzrosty, co powodowało dalsze oddalanie się (in minus) od normy wieloletniej. Od początku drugiej dekady miesiąca zaznaczył się wzrost wartości, który znacznie przyspieszył w trzeciej dekadzie. Niemniej jednak skumulowana suma opadu w Polsce na koniec lipca nadal pozostawała wyraźnie poniżej średniej wieloletniej. W sierpniu, szczególnie na początku miesiąca, zaznaczył się znaczny wzrost skumulowanej sumy opadów – pod koniec pierwszej dekady miesiąca wartości niemalże zrównały się ze średnią wieloletnią. Druga dekada sierpnia charakteryzowała się stosunkowo niewielkimi sumami opadu, jednakże znaczne dobowe sumy opadu w ostatnim tygodniu sierpnia spowodowały, że skumulowane sumy opadów na koniec miesiąca w zasadzie zrównały się ze średnią wieloletnią.
Ubiegły wrzesień był miesiącem ekstremalnie suchym, co znajduje swoje odzwierciedlenie w przebiegu skumulowanych sum dobowego opadu ze znikomymi przyrostami w pierwszej połowie i pod koniec miesiąca oraz nieco tylko większymi na przełomie drugiej i trzeciej dekady. Niewielkie sumy opadu spowodowały, że na koniec września ponownie mamy do czynienia z ujemna anomalią (około 50 mm) względem warunków wieloletnich.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych od 1 stycznia 2023 r. (linia czerwona) na tle skumulowanej sumy wieloletniej (linia czarna, 1991-2020).
Jeśli spojrzymy na wykres skumulowanych sum opadów w funkcji ilości ciepła w atmosferze w 2023 r. (wyrażonego przez skumulowane wartości temperatury powietrza), widać, że aktualne warunki (rok 2023 przedstawiony grubą czerwoną linią) są najbardziej zbliżone do tych z roku 2019. Na skutek niskich wartości sum opadu w we wrześniu warunki pluwialne (skumulowane sumy opadu) odbiegają (in minus) do średnich warunków z wielolecia (czarna linia). Jednocześnie skumulowane wartości temperatury wskazują, że rok 2023 (do września) jest najcieplejszym od 2017. Co więcej, skumulowane wartości temperatury powietrza (do września) były w 2023 r. wyższe niż przeciętnie (1991-2020) w październiku.
Skumulowana suma wysokości opadów atmosferycznych w Polsce w 2023 r. jako funkcja skumulowanej temperatury na tle ostatnich lat 2017-2021.
Wysokość opadów atmosferycznych we wrześniu charakteryzuje się dużą zmiennością z roku na rok. Niewielkie wartości współczynnika trendu (1,0 mm/10 lat) wskazują na średnią zmianę w przeciągu ostatnich 73 lat (od 1951 r.) wynoszącą zaledwie 7,3 mm. Podkreślić należy, że wrzesień 2023 r. charakteryzował się wyjątkowo niskimi opadami atmosferycznymi (był 5. najsuchszym wrześniem od 1951 r.).
Seria anomalii średniej obszarowej wysokości opadów we wrześniu w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (mm/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Niezwykle ciekawych informacji dostarcza nam analiza parowania potencjalnego, obliczanego na podstawie standardowych danych meteorologicznych, jak również klimatycznego bilansu wodnego (KBW), będącego różnicą pomiędzy wysokością opadów a wielkością parowania. Ujemne wartości KBW pokazują obszary, na których parowanie przeważa nad opadami i w konsekwencji występuje utrata wilgoci z podłoża.
We wrześniu obserwowano utratę wilgoci przez podłoże na przeważającym obszarze Polski. Wysokie wartości ewapotranspiracji, przekraczające 70 mm, wystąpiły w zachodniej części kraju z najwyższymi wartościami na Dolnym Śląsku. Ujemne KBW zanotowano na większości obszaru kraju z najwyższymi wartościami w zachodniej jego części (poniżej –70 mm). Dodatnie wartości zanotowano na południu kraju w obszarach górskich, gdzie lokalnie przekroczyły one 90 mm.
Przestrzenny rozkład sumy parowania potencjalnego oraz przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego we wrześniu 2023 r.
Przestrzenny rozkład skumulowanej sumy parowania potencjalnego w okresie styczeń-sierpień 2023 r. oraz przestrzenny rozkład klimatycznego bilansu wodnego.
Skumulowane wartości KWB z okresu styczeń-wrzesień 2023 r. wskazują na negatywny bilans na przeważającej części kraju. Szczególnie uwidacznia się to w centralnej Polsce, gdzie wartości spadają poniżej –300 mm. Nieco mniejszy niedobór jest notowany na pojezierzach pomorskich. Obszary górskie oraz obszary wyżynne charakteryzują się dodatnimi wartościami KBW wskazującymi na przewagę opadów nad parowaniem.
Opracował zespół ZMK w składzie: dr Michał Marosz, mgr Dawid Biernacik, mgr Anna Chilińska, mgr Klaudia Kusek, mgr Kamila Wasielewska, mgr Michał Kitowski, dr Małgorzata Kępińska-Kasprzak (ZPS), dr Edward Łaszyca.