IMGW-PIB: Wstępna analiza klimatyczna 2021
Zmiana klimatu na Ziemi postępuje. W Polsce odczuwamy ją również, mimo że 2021 rok okazał się być według norm wielolecia 1991-2020 normalny pod względem średniej temperatury powierza i opadów atmosferycznych. Eksperci klimatolodzy z IMGW-PIB przygotowali pierwsze zestawienie podsumowujące miniony rok. Przypominamy, że 20 marca IMGW-PIB przedstawi pełen raport na temat warunków klimatycznych w Polsce w 2021 roku.
Zacznijmy od temperatury.
Średnia obszarowa temperatura powietrza w 2021 r. wyniosła w Polsce 8,7°C i była równa średniej rocznej wieloletniej (klimatologiczny okres normalny 1991-2020). Ubiegły rok należy zaliczyć do lat normalnych termicznie. Najcieplejszym regionem był Pas Wybrzeży i Pobrzeży Południowobałtyckich, gdzie średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła 9,0°C i była wyższa od normy dla tego obszaru zaledwie o 0,1 stopnia. Najchłodniejszym regionem były Sudety – tam średnia roczna temperatura wyniosła 7,9°C (0,2 stopnia powyżej normy).
„Jeśli spojrzymy na obszar pojezierzy i nizin, z uwzględnieniem podziału wzdłuż południka 19°E, to wyraźnie widać silne termiczne zróżnicowanie warunków termicznych w zachodnich i wschodnich częściach obu największych regionów Polski. W przypadku pojezierzy różnica ta wynosi 1,2°C, w przypadku nizin 1,1°C. To oznacza, że zachodnia część Pasa Nizin była w 2021 r. najcieplejszym regionem kraju – średnia roczna temperatura powietrza wyniosła tam 9,4°C. Z punktu widzenia kwantylowej klasyfikacji warunków termicznych należy stwierdzić, że 2021 r. był termicznie normalny w każdym regionie Polski”. – komentuje Prof. Mirosław Miętus, Zastępca Dyrektora IMGW-PIB i szef Centrum Badań i Rozwoju.
![* Wartości średniej obszarowej rocznej temperatury powietrza oraz klasyfikacja termiczna w 2021 r. w poszczególnych regionach klimatycznych Polski.](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_01.jpg)
Według klasyfikacji rangowej średniej temperatury rocznej, obejmującej okres od 1951 r., ubiegły rok plasuje się na 22. pozycji. Był to trzynasty najcieplejszy rok w XXI wieku, chociaż, co warto odnotować, aż o półtora stopnia chłodniejszy od 2019 r., który był najcieplejszy w historii pomiarów instrumentalnych temperatury na ziemiach polskich.
Najchłodniejszy od początku II połowy XX wieku był rok 1952, kiedy średnia obszarowa temperatura powietrza wyniosła tylko 6,1°C.
![* Klasyfikacja warunków termicznych w Polsce w skali rocznej, w okresie 1951-2021, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_02.jpg)
Przestrzenne zróżnicowanie temperatury powietrza w skali rocznej pokazuje, że wartości średniej rocznej temperatury powietrza na całym obszarze Polski malały od zachodu w kierunku wschodnim i południowym. Najchłodniejszym obszarem w skali całego 2021 r. były północno-wschodnie rejony Polski (Suwałki i okolice), a także wyższe partie obu pasm górskich.
Najniższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza wystąpiły w Suwałkach (7,2°C, wartość zgodna z normą) i Zakopanem (6,1°C, chłodniej o 0,1 stopnia w stosunku do normy). Średnia roczna temperatura powietrza na stacjach wysokogórskich wyniosła –0,1°C na Kasprowym Wierchu (0,2 stopnia poniżej normy) i 0,9°C na Śnieżce (0,5 stopnia poniżej normy). Najcieplej było w zachodniej części kraju – najwyższe wartości średniej rocznej temperatury powietrza wystąpiły na stacjach we Wrocławiu i Słubicach (9,8°C).
Wskaźnik anomalii, tj. odchyleń od średniej rocznej temperatury z okresu 1991-2020, zawierał się w granicach od –0,5°C do 0,5°C. Odchylenia średniej rocznej temperatury powietrza były wyższe od normy w północno-zachodniej Polsce, niższe na pozostałym obszarze kraju.
Najwyższą wartość temperatury powietrza w 2021 r. (36,1°C) odnotowano 20 czerwca w Słubicach (informacja dotyczy jedynie stacji synoptycznych), najniższą – w Suwałkach, gdzie 18 stycznia termometr zarejestrował –26,4°C.
W przestrzennym rozkładzie wartości kwantyla 95% temperatury widoczny był wyraźny gradient temperatury maksymalnej – jej wartości malały od południowego zachodu ku północnemu wschodowi. Przestrzenny rozkład kwantyla 5% temperatury minimalnej miał zupełnie inny rozkład przestrzenny. Najniższe wartości tej charakterystyki występowały (poza obszarami górskimi) w północno-wschodniej Polsce a najwyższe wzdłuż wybrzeża oraz w zachodnich krańcach kraju.
W 2021 r. średnie dobowe wartości temperatury powietrza (średnia obszarowa dla Polski) mieściły się zazwyczaj między wartościami kwantyli 5% i 95% temperatury średniej (wyznaczonymi na podstawie pomiarów w latach 1991-2020). Epizody fal ciepła, tj. takie w których średnia dobowa temperatura powietrza przekraczała wartości kwantyla 95% tego elementu, były w minionym roku częstsze i zdecydowanie bardziej długotrwałe niż epizody fal chłodu (średnia dobowa temperatura powietrza poniżej wartości kwantyla 5% tego elementu).
![* Zmienność średniej dobowej obszarowej temperatury powietrza w Polsce od 1 stycznia 2021 r. na tle wartości wieloletnich (1991-2020).](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_03.jpg)
Występujący od szeregu lat silny wzrostowy trend temperatury powietrza na obszarze Polski jest kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost temperatury w skali roku szacowany jest na 2,0°C.
![* Seria anomalii średniej rocznej obszarowej temperatury powietrza w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).](/sites/default/files/inline-images/imgw_0126-wstepna-analiza-klimatyczna-2021-zal.-9.png)
* Seria anomalii średniej rocznej obszarowej temperatury powietrza w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (°C/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).
Wartość współczynnika trendu jest zróżnicowana w poszczególnych regionach klimatycznych kraju. Najsilniejszy wzrost temperatury powietrza występuje na Pojezierzach, gdzie przekracza on 2,1°C, najsłabszy – w Sudetach, blisko 1,8°C.
Opady atmosferyczne
Obszarowo uśredniona suma opadu atmosferycznego w 2021 r. w Polsce wyniosła 627,4 mm, co stanowiło blisko 103% normy określonej na podstawie pomiarów w latach 1991-2020. Według klasyfikacji Kaczorowskiej miniony rok należy zaliczyć do lat normalnych.
![* Klasyfikacja warunków pluwialnych w Polsce w 2021 r., w okresie 1951-2021, na podstawie norm okresu normalnego 1991-2020.](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_04.jpg)
Według klasyfikacji rangowej średniej obszarowej sumy opadów, obejmującej okres od 1951 r., ubiegły rok plasuje się na 25. pozycji. Najbardziej zasoby w opady był 2010 r. (ze średnią obszarową sumą opadów 804,1 mm, co stanowiło 132% normy), najmniej – 1982 r. (z sumą zaledwie 422,6 mm, 69% normy).
Sumy opadów w 2021 r. wyniosły od nieco powyżej 450 mm do blisko 1050 mm, a najwyższe odnotowano w Tatrach. Opady w 2021 r. zawierały się w przedziale 80-190% normy wieloletniej (1991-2020).
Skumulowane sumy opadów atmosferycznych (od stycznia 2021 r.) na poszczególnych stacjach obrazują sytuację w zakresie zasilania opadowego. Informacje te są spójne z przestrzennym rozkładem opadów (ich anomalii).
![* Przestrzenny rozkład rocznej sumy parowania potencjalnego (ewapotranspiracji wskaźnikowej) oraz Klimatycznego Bilansu Wodnego w 2021 r. (w mm).](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_05.jpg)
Susza glebowa w niektórych regionach Polski
Ewapotranspiracja wskaźnikowa pokazuje wielkość potencjalnej utraty wilgoci z powierzchni gruntu w skali roku. Wyraźnie widoczne są obszary silniejszej utraty wilgoci, głównie z południowej części kraju. Porównanie zmienności tego wskaźnika z przestrzennym rozkładem opadów pozwala wyznaczyć Klimatyczny Bilans Wodny, który obrazuje występowanie obszarów, w których w 2021 r. możliwe było występowanie suszy glebowej.
Występujący od szeregu lat wzrostowy trend wysokości opadów na obszarze Polski był w 2021 r. kontynuowany. Tylko od 1951 r. wzrost wysokości opadów w skali roku szacowany jest na 25,6 mm. Wielkość ta stanowi 4% rocznej obszarowo uśrednionej sumy opadów atmosferycznych z okresu 1951-1980.
![* Seria anomalii rocznej, obszarowo uśrednionej, sumy opadów atmosferycznych w Polsce względem okresu referencyjnego 1991-2020 oraz wartość trendu (mm/10 lat); serie wygładzono 10-letnim filtrem Gaussa (czarna linia).](/sites/default/files/inline-images/klimat_rok_06.jpg)
Przypominamy, że 20 marca br. IMGW-PIB przedstawi drugi już raport na temat warunków klimatycznych w Polsce w 2021 roku. Dostępny on będzie na stronie IMGW-PIB oraz we wszystkich serwisach informacyjnych Instytutu.
Opracował zespół Centrum Badań i Rozwoju IMGW-PIB pod kierownictwem prof. dr hab. Mirosława Miętusa, w składzie: mgr Dawid Biernacik, mgr Anna Chodubska, dr Michał Marosz, dr Edward Łaszyca, mgr Michał Kitowski.
Do pobrania